WIEŚ ŻYTOWAŃ
WIEŚ ŻYTOWAŃ
HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ
Jaka podaje prof. dr hab. Grzegorz Domański w IX wieku powstaje siatka grodów w „Starym Kraju” składająca się z sześciu obiektów. Gubin, Stargard, Starosiedle, Polanowice, Luboszyce i Datyń. Siódmy gród odkryto w Żytowaniu. Wszystkie wspomniane grody należały do plemienia Słupian (łac. Selpoli). Przy końcu
X wieku obszar ten został podbity przez monarchię piastowską. W ramach księstw śląskich pozostawał z krótkimi przerwami do początku XIII wieku.
Jak pisze Jerzy Czabator w Biuletynie SPZG Nr 4 z 2016 roku pierwsza wzmianka historyczna na temat wioski „Sythewin” pochodzi z roku 1303, gdy Dietrich von Wettin, Landgraf Thuringi i Margraf Łużyc nadał prawa własności klasztorowi w Neuzelle. Wśród wiosek, które prawdopodobnie do roku 1268 były w posiadaniu klasztoru wymienia się wieś „Sythewin”.
W innym dokumencie miejscowość została po raz pierwszy wymieniona w 1370 roku jako (niem. Sythewin , dolnołużycki Žytowań), Zabudowa, to typowa owalnica o rzucie poziomym podobnym do wrzeciona. W środku wsi był plac owalny, na którym mieścił się staw, kuźnia i zagrody. Zabudowa zwarta, szczytowa i kalenicowa.
16 sierpnia 1554roku urodził się tu Andreas von Blauen – radny cesarski, gubernator i syndyk państwowy Niederlausitz (Dolne Łużyce). Z wykształcenia Andreas był prawnikiem. Pełnił funkcję wysłannika i zajmował się sprawami prawnymi. W roku 1594 i 1595 z cesarzem i arcybiskupem podczas swoich pobytów w Pradze występował w obronie klasztoru Neuzelle.
Von Blauen był zastawem na wsi Seitwann i Groß Drenzig z klasztoru Neuzelle (od 1591 do1597 roku), a także Henzendorf , Ostendorf i Baro. W 1597 roku kazał zbudować kościół protestancki w Seitwann. W 1598 roku Andreas von Blauen zrezygnował z urzędu syndyka państwowego. Zmarł 7 lutego 1602 roku w Seitwann.
Od 1591 roku do końca II wojny światowej wieś nosiła nazwę Seitwann. W latach 1280 r. do 1817 r. należała do klasztoru w Neuzelle założonego 12 października 1268 roku przez margrabiego Miśni Henryka III. W tych latach Seitwann był dawany pod zastaw rodzinie von Bomsdorf do XV wieku, w XVI wieku rodzinom von Steinkeller, von Maxen, von Blauen i w XVII wieku ponownie rodzinie von Bomsdorf.
W 1746 r. opat Martinus z Neuzelle poświęcił w Seitwann katolicki kościół barokowy św.Wawrzyńca z bogatym wnętrzem. W kościele były dwa dzwony. Jeden większy, drugi mniejszy.
Foto 4. Chrzcielnica
Patronem został święty Wawrzyniec. Duchowni ewangeliccy z Guben chcieli uniemożliwić budowę kościoła, gdyż gminy wiejskie były oddalone od ewangelickiego kościoła klasztornego w Guben. Dzięki wsparciu księdza Birnbauma z Neuzelle, otrzymanego od metropolity z Wrocławia nie wstrzymano budowy i w 1846 założono gminę rzymsko – katolicką.
W 1815 roku klasztor w Neuzelle zsekularyzowano.(Sekularyzacja – zespół działań zmierzających do znacznego ograniczenia lub wręcz całkowitego wyeliminowania roli religii w społeczeństwie) i zamieniono w fundację do celów kościelnych, dobroczynnych oraz poświęconych wychowaniu publicznemu). Klasztorne wsie, w tym Seitwann i Groß Drenzig, zostały zagospodarowane jako pruska domena państwowa i las państwowy. Jednak do funduszu klasztornego należały przychody, które zniesiono dopiero po 1945 r. W 1856 r. folwarki Seitwann, Groß Drenzig Drzeń i Borack posiadały łącznie 2979 morgów pól, łąk i lasów.
W roku 1945 Niemcy w obliczu zbliżającej się Armii Radzieckiej do Seitwann postanowili zniszczyć ten piękny kościół, żeby nie stał się dobrym punktem orientacyjnym dla artylerii.
Jeżeli drogi czytelniku chcesz wiedzieć więcej o kościele zapraszam do przeczytania artykułu Jerzego Czabatra w Bluletynie SPZG Nr 4 z 2016 r. str. 51 gdzie autor skorzystał z artykułu Winfrieda Toplera w „Gubener Heimatkalendar” oraz dokumentów z archiwum w Poczdamie i Dreźnie.
W 1817 r. Seitwann powraca do majątku Neuzelle.
2 czerwca 1881 roku w Seitwann urodził się Bruno Zeschke. Ojciec jego był rolnikiem.
Po ukończeniu szkoły podstawowej w Seitwann odbył praktykę jako murarz. Uczył się też w szkole rysunku w Guben .
Od 1902 do 1904 Zeschke służył w 12 Pułku Piechoty we Frankfurcie nad Odrą. Po wojsku pracował jako brygadzista murarski. Jako jedyny syn przejął małe gospodarstwo rodziców i rozbudował je. Założył także Landbund (konfederacja ziemska) powiatu Guben, którego był członkiem, a także zarząd Brandenburg Landbund. Od sierpnia 1914 Zeschke brał udział w I wojnie światowej z 52 Pułkiem Piechoty do 1917 roku .W 1919 r. Zeschke wstąpił do niemieckiej Partii Ludowej (DVP), do której został wybrany w wyborach do Reichstagu w czerwcu 1920 roku jako kandydat z okręgu wyborczego nr 5 (Frankfurt nad Odrą). Zeschke w szczególności reprezentował interesy rolnictwa w parlamencie. Ponad to był delegatem okręgowym i członkiem komitetu powiatowego, szefem gabinetu i członkiem sejmiku wojewódzkiego. Zmarł 16 kwietnia 1967 w Groß Breesen.
Na początku XIX wieku stał nad Nysą domek przewoźników w Lőschkrug. ( po roku 1945 – Orchowiec). Później powstały dwa następne gospodarstwa. W roku 1895 mieszkały tu 33 osoby. Po wojnie stacjonujący w Żytowaniu wopiści nakazali rozebrać wszystkie budynki.
Dziś w tym miejscu można zobaczyć tylko trochę gruzu i stare śliwy węgierki.
W roku 1898 został zbudowany drewniany most pomiędzy Seitwann a Coschen przez żołnierzy 1 Grenadier Regiment Küstrin (Kostrzyń). Informację tą przekazał dla grupy regionalnej Gubener Heimatbund w 2012 roku 92- letni pan Ernst Koschke.
Mieszkańcy korzystali z niego pieszo, rowerem, dorożką i lekkimi pojazdami. Był bardzo szeroki, ale niezbyt stabilny dla dużych obciążeń.
W 1937 roku 99 – metrowy most został odnowiony. Podczas wycofywania się wojsk niemieckich w 1945 roku most został podlany benzyną i podpalony. Przez 69 lat w tym miejscu przy niskim stanie Nysy Łużyckiej można było oglądać tylko pale wystające z wody.
W roku 1895 mieszkało tu 166 osób, a powierzchnia wsi wynosiła 4,86 km2
W roku 1910 mieszkały tu 182 osoby. W 1925 – 244, w 1933 – 235 osób, w 1939 – 229,
w 1933 – 229, w 1939 – 229 . We wsi istniał zespół pałcowo – folwarczny z tartakiem. W 1928 roku folwark sprzedano. W roku 1931 obszar wsi wynosił 10.178 km 2
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Wieś Żytowań położona jest 6 km na północ od Gubina w dolinie Nysy Łużyckiej na skrzyżowaniu dróg łączących Gubin z Kosarzynem oraz granicą państwa i z drogą wojewódzką nr 138 w Wałowicach. Za wsią w kierunku Kosarzyna zaczyna się Krześiński Park Krajobrazowy.
Wieś Żytowań należała w latach 1945 – 1976 roku do Gminy Wałowice.
9 grudnia 1947 roku (Monitor Polski nr 14 poz. 55 z 1948 roku ustalono urzędową nazwę
wsi Żytowań. W czasie działań wojennych wieś została zniszczona w 25%.
Po zakończeniu II wojny światowej od 28 maja do 12 czerwca 1945 roku granica była ochraniana przez 32 Pułk Piechoty 8 Dywizji Piechoty. Pomiędzy Żytowaniem a Kosarzynem znajdował się od 12 czerwca do 25 września posterunek graniczny
6 kompanii piechoty 38 Pułku Piechoty 11 Dywizji Piechoty. W Żytowaniu stacjonował sztab 1 batalionu 15 Pułku Piechoty 5 Dywizji Piechoty.
Po powstaniu w 1945 roku Wojsk Ochrony Pogranicza (WOP) w Żytowaniu w ramach 22 Oddziału WOP zostaje zorganizowana 34 strażnica, której komendantami byli chor. Kurowski i ppor. Leon Gruza. W 2002 roku, po różnych reorganizacjach, strażnica Żytowań weszła w skład GPK Gubin.
Według opisu miejscowości z 1947 roku wiadomo jest, że w celu utworzenia większej liczby gospodarstw pełnorolnych rozparcelowano majątek w posiadaniu, którego było 112 ha ziemi. W ten sposób powstało 19 gospodarstw pełnorolnych o obszarze 9 – 14 ha, dwa rzemieślnicze o obszarze 3 ha, jedno robotniczo – usługowe 1 ha, pięć robotniczo-leśnych od 2 do 3 ha.
W grudniu 1947 roku zawarto porozumienie pomiędzy Nadleśnictwem Niemaszchleba, w którym ustalono granice uroczyska.
W grudniu 1948 roku powstało koło ZSL w liczbie 10 członków, którego prezesem został pan Kazimierz Marek.
W roku 1950 została utworzona w Żytowaniu rolnicza spółdzielnia produkcyjna. Mieszkańcy niechętnie przystępowali do tego tworu. Ci co się opierali byli szykanowani przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.
W 1952 roku mieszkało tu 148 osób na 30 gospodarstwach. Wśród tych mieszkańców swoich informatorów posiadał WOP.
W 1957 roku rozwiązano spółdzielnię „Nysa”
W roku 1960 Państwowy Instytut Geologiczny przeprowadził wiercenia na terenie wsi Żytowań na głębokości 206,5 m w poszukiwaniu złóż węgla brunatnego.
W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego.
W 1975 roku był we wsi ośrodek rolniczy.
W 1988 roku mieszkało we wsi 151 osób, a w 1999 roku 123 osoby
W 1993 ponownie wykonano wiercenia dla złoża Gubin – Zasieki – Brody.
W 1998 roku wybudowano sieć wodociągową Drzeńsk Wielki – Żytowań.
21 listopada 2000 roku zawartoumowę między Rządem Republiki Federalnej Niemiec, a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej o budowie i utrzymaniu granicznych obiektów mostowych w Republice Federalnej Niemiec.
Był to wspólny niemiecko – polski projekt powiatów Odra – Spree (Niemcy) i Krośnieńskiego (Polska) w zakresie odbudowy zniszczonego po II Wojnie Światowej mostu przez NysęŁużycką pomiędzy miejscowościami Coschen w powiecie Oder Spree i Żytowań w powiecie Krośnieńskim.
W 2004 roku przygotowano plan wspólnego projektu budowy mostu. Współfinansowanie
przedsięwzięcia odbyło się przy udziale środków europejskich w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska. (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007 – 2013. Realizacja tego zadania przewidziana była na lata 2013 – 2014.
W założeniach nowy most ma służyć do rozwoju życia społeczno – gospodarczego oraz ruchu turystycznego regionu wschodniej i zachodniej drogi rowerowej oraz szlaku wędrownego.
W październiku 2010 roku obiekty po byłej strażnicy( przed wojną zabudowania pałacowo-folwarczne) zostały wystawione na sprzedaż przez Oddział Terenowy Agencji Mienia Wojskowego w Gorzowie Wielkopolskim za 340.000 zł.
Dzisiaj na terenie zabudowań pałacowo folwarcznych działa firma „ GEOBUD Sp.z o.o., która zajmuje się wydobyciem i sprzedażą piasku do betonów, na nasypy i podsypkii oraz produkcją galanterii betonowej.
6.10.2011 o godz. 13.00 odbyła się uroczystość otwarcia drogi powiatowej nr 1153F łączącej Żytowań z Kosarzynem. Po wojnie droga łącząca Żytowań z Kosarzynem była drogą gruntową, piaszczystą. W 1959 roku mój ojciec jechał służbowo Willsem do Kosarzyna i zabrał mnie ze sobą. Pamiętam, że Willis zakopał się w tych piaskach. Wyciągnęły go gospodarskie konie.
W 2013 roku mieszkało w Żytowaniu 117 osób.
W roku 2013 rozpoczęto budowę mostu. Do tego czasu wykonano infrastrukturę drogową wraz ze ścieżką rowerową.
Od 03 listopada 2014 roku mieszkańcy polsko-niemieckiego pogranicza mogli przekraczać granicę po nowym moście. W ten sposób po 69 latach od zniszczenia drewnianego mostu znowu miejscowości Coschen i Żytowań zostały połączone.
Wygląd mostu w pierwszym rzędzie kształtują obie podpory i system dwóch przęseł stalowych w formie fali łużyckiej (para dużych i małych łuków) odzwierciedla ciągłe zrastanie się obu regionów i ich mieszkańców.
Przeprawa ma 101 m długości i 14 m szerokości. W 30% znajduje się na obszarze Polski, a pozostała część jest na terytorium Niemiec. Całkowita wartość inwestycji to blisko 5,5mln EUR, a unijne dofinansowanie 4,6 mln EUR. Po polskiej stronie przy drodze prowadzącej do mostu zaczęły się pojawiać inwestycje.
Powstało gospodarstwo agroturystyczne „ Agrolech”-reklamujące się jako idealne miejsce na odpoczynek i obcowanie z przyrodą. Zaprasza do skorzystania z oferty domków wczasowych, pola biwakowego z zapleczem sanitarnym, łowiska karpia i ekologicznej uprawy warzyw.
Foto 11. Widok gospodarstwa
Najstarsze firmy w Żytowaniu :
„ Skup i sprzedaż runa leśnego, którą do roku 2015 prowadził Piotr Trzebny. Od 2015 roku firmą kieruje pani Monika Trzebna (F.H.U. Monika Trzebna). Przedsiębiorstwo prywatne, specjalizujące się w skupie, przetwórstwie i handlu runem leśnym: grzybami i owocami jagodowymi. W okresie grzybobrania można tam sprzedać zebrane w lesie grzyby, które są sortowane, suszone w suszarni, a następnie sprzedawane różnym odbiorcą.
„ Wolak Constructions” – zajmuje się od 1973 roku ciesielstwem oraz dekarstwem.
Wykonuje konstrukcje drewniane, altany, carporty, zadaszenia, wiaty, garaże i pokrycia dachowe.
Jadąc z Żytowania w kierunku Kosarzyna po prawej stronie drogi znajduje się użytek ekologiczny „Szuwarek” o powierzchni 7,7 ha stopniowo zarastający. Ochronie podlega ekosystem z naturalnym zbiornikiem wodnym wraz z fauną i florą. Ochronę ustanowiono na podstawie Rozporządzenia Nr 5 Wojewody Lubuskiego z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny (Dz. Urz. Woj. Lubu. Nr 44, poz. 554).
Foto 13.Uroczysko „Szuwarek”
Przed wojną było tu jeziorko „ Swieten See” – „ Wielkie Święto”.
Po lewej stronie drogi znajduje się ciąg stawów hodowlanych.
Najbardziej znanym obiektem wśród stawów jest Gospodarstwo Ogrodniczo Rolniczo Agroturystyczne Łowisko Ryb – Walczak Lucyna i Grzegorz czynne od 1 marca do 1 listopada oraz w kresie świątecznym. Można tu nocować, łowić ryby, skorzystać z wyżywienia, biesiadować oraz zbierać grzyby w okolicznych lasach.
Jak podaje Starosta Garczyński do końca maja br. ma być gotowa dokumentacja projektowo – techniczna dla zadania pn.: „Rozbudowa drogi powiatowej 1154 F od skrzyżowania z drogą 1153F w m. Żytowań do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 138.”
Ta inwestycja jest w części pewna. Mowa jest o drodze pomiędzy Żytowaniem i Jaromirowicami, która liczy prawie 7 kilometrów wraz ze ścieżką rowerową.
Gdy dokumentacja będzie gotowa Starostwo musi znaleźć dofinansowanie na wykonanie remontu. Możliwe, że najpierw powstanie ścieżka rowerowa, a później będzie remont drogi. Wszystko zależy od środków finansowych. Powiat krośnieński liczy, że remont tego odcinka drogi przyczyni się do rozwoju transgranicznej turystyki rowerowej przez most w Coschen ze ścieżkami rowerowymi na terenie Niemiec.
Pierwszym sołtysem wsi Żytowań był – Józef Klucznik – 1946 r.
W roku 1951 – Władysław Piasecki
W latach 1961-1963 – Sylwester Szudrowicz
W latach 1970 -1984 – Stanisław Urban
W latach 1984 -1990 – Edward Cieślikiewicz
W latach 1990 – 2007 – Zbigniew Urban
Od roku 2007 do chwili obecnej sołtysem jest Kazimierz Nowicki.
Mieszkańcy Żytowania zajmują się uprawą roli i wierzby energetycznej, hodują kury nioski i gęsi, pracują w gubińskich firmach oraz po drugiej stronie granicy. Zaopatrują się w podstawowe produkty w sklepie firmowym ABC, który prowadzi sołtys. Połączenie Coschen z Żytowaniem ożywiło tą miejscowość, o czym świadczą wcześniej wymienione firmy i nowo powstałe domy we wsi.
Tadeusz LECH
Bibliografia:
Zygmunt Traczyk „ Ziemia Gubińska
Biuletyn SPZG nr 4 grudzień 2012 str. 56 i 57
Biuletyn SPZG nr 4 grudzień 2016 r. str. 51
http://agroturystyka.lodr.pl/?p=125
https://polska-org.pl/4425424,Zytowan.html zdjęci z opisem
http://gminagubin.pl/region-gubinski-w-pradziejach-i-sredniowieczu.html
