WIEŚ BUDORADZ

Opublikowano 2022-12-22 · Zaktualizowano 2023-10-08

1. HISTORIA

Budoradz – ( nazwa łużycka Budoraz ,niemiecka Buderose).

Wieś położona w gminie Gubin powiatu krośnieńskiego. Znajduje się 3 km na północ od Gubina, na prawym brzegu Nysy Łużyckiej.

Dawniej była przysiółkiem przy folwarcznym, o zabudowie rozluźnionej wzdłuż drogi z parkiem folwarcznym, czyli tzw. rzędówką.

Początki wsi sięgają XIII wieku. Wzmianki o miejscowości pojawiają się po raz pierwszy w roku 1440 jako Buderose. W tym czasie była lennem zakonu joannitów. Później po części lennem czeskim, a następnie saksońskim i pruskim. W 1527 roku na dwóch pierwotnych działkach chłopskich urządzono dobra rycerskie. Otrzymał je od Korony Czeskiej jako lenno Fryderyk von Pilgram z Wallwitz (Wałowice).

We wsi istniały dwa majątki rycerskie, które wielokrotnie zmieniały właścicieli.

Wymienia się rody:

von Pilgram (1527,1538 – posiadali majątek B, wzmiankowany Friedrich von Pilgram),

von Birkholz (1580 – majątek B, 1586), von Polenz (1603), Dr Heyne (1603 -1637),

Kirschner (1638), M. Kolbe (1640, 1661), Heinsius (1697), Wanser (1698-1732), von Herzberg (1733,1742), Behrnauer (1744-1786).

W 1786 roku kapitan Franz August von Blücher kupił majątek, który pozostał do 1878 roku w posiadaniu rodziny Blücher.

Kolejnym właścicielem był Maximilian von Blücher. Przez małżeństwo majątek od 1878 roku był w posiadaniu rodziny von Studnitz.

W 1903 roku Paul von Studnitz sprzedał majątek swojemu szwagrowi, podróżnikowi z Afryki Dr Emilowi Kräusel .

Od 1924 roku majątek i dwór stał się własnością miasta Guben. Później własność NSDAP, a dwór stał się domem twórczym dla młodych pisarzy i poetów związanych z ruchem narodowosocjalistycznym.

Młyn znajdował się w Buderose Műchle za rzeką, na zachód od wsi.

Przed II wojną światową wieś przynależała do parafii Great Breesen.

Do 1938 roku we wsi rósł stary dąb liczący 1000 lat o średnicy 7 metrów, który był ulubionym celem wycieczek. Jak widać na poniższym zdjęciu w jego pobliżu można było usiąść i zastanowić się co się wokół niego wydarzyło przez te 1000 lat. Było to miejsce niesamowite.

Z dębem związane były dwie legendy, pierwsza głosiła, że dąb widział starca z srebrzystymi włosami i rycerza w żelaznej zbroi. Druga, że ktoś się tutaj powiesił lub jakiś chłop zabił pięcioro swoich dzieci i tu je pogrzebał. Dąb uległ zniszczeniu w 1938 roku po tym jak uderzył w niego piorun. Dzisiaj w okolicy stawu i obok drogi dojazdowej z Budoradza do byłego pałacu Buderose rośnie sporo starych i okazałych dębów. Drzewostan jest pozostałością po parku, który otaczał pałac w Buderose. Zachęcam do spaceru w ten rejon, żeby zobaczyć to co zostało.

Foto 2. Park

Populacja ludności wynosiła: 1919 r. – 142, 1925 r. – 152, 1933 r. – 131, 1939 r. – 115.

W roku 1925 we wsi zamieszkałe były 34 domy.

Na zachodni brzeg mieszkańcy przeprawiali się promem.

Foto 3. Przeprawa przez Nysę

Restaurację prowadził Paul Pusch.

Foto 4. Restauracja w Buderose

2. PAŁAC BUDEROSE

Pałac Buderose zbudowany został w 1637 roku na południowych obrzeżach wsi Buderose. Był głównym budynkiem dworu, w którego otoczeniu powstał park ze stawem.

Foto 5. Pałac Buderose

W czasach narodowego socjalizmu pałac w Buderose stał się „domem niemieckiego poety frontowego”.

W dniach 12 – 19 marcu 1939 rokupod kierunkiem Alfreda Rosenberga (główny ideolog III Rzeszy Niemieckiej, autor „Mitu XX wieku”) i Alfreda Baeumlera niemieckiego filozofa i pedagoga, który odegrał wiodącą rolę w kształtowaniu edukacji w ramach narodowego socjalizmu odbyły się tu pierwsze warsztaty filozoficzne „Urzędu Rosenberga”, w których uczestniczyli:

Edward Baumgarten, Jihannes Hoffmeister, Bruon Liebrucks, Erwin Metzke, Karl Schlechta i Heinrich Springmeyer.

W dniach 13 -14 czerwca 1938 roku trzydziestu młodszych filozofów niemieckich zostało zaproszonych do Guben i wioski Buderose. Odbyło się tu pierwsze spotkanie stowarzyszenia autorów, które nazywało się „ załogą ” jako dom poezji frontowej Rzeszy w obecności Reichsleitera NSDAP Alfreda Rosenberga.

Obecni byli liczni pisarze: Edwin Erich Dwinger, Mario Heil de Brentani, Max Barthel, Rudol G. Binding i Hans Friedrich Blunck.

„ Załoga ” została założona przez Jürgena Hahna-Butry’ego, ich „ liderem ” był SA-Standartenführer Otto Paust.

W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku często bywałem z moimi rodzicami u ich przyjaciół, pani Zofii i Sławomira Seniuka. Pan Seniuk był leśniczym, a leśniczówka mieściła się w budynku należącym kiedyś do zabudowań pałacowych.

Foto 6. Leśniczówka (Dziś nie istniejąca)

Foto 7. Zabudowania gospodarcze pałacu (Dziś nie istniejące)

Pamiętam zabudowania gospodarcze w dobrym stanie, ruiny zniszczonego pałacu, w których było mnóstwo pustych butelek po lekach, staw i fontannę przy, której stała duża uszkodzona przez ząb czasu łódź. W stawie przez, który przepływała „Budoradzanka” mój ojciec i pan Seniuk hodowali karpie, ale tylko przez jeden rok.

Foto 8. Na pierwszym planie staw, w głębi pałac

Później też podjęto próbę hodowli ryb, ale z powodu braku wody latem w Budoradzance, interes nie wypalił. Z informacji jaką przekazała mi koleżanka Krystyna Osipowicz z domu (Seniuk) wiadomo, że jeszcze przed II wojną światową w pałacu mieściło się sanatorium, które zostało zniszczone przez Niemców pod koniec wojny. Miejsce to kiedyś odwiedził pewien Niemiec, który przekazał tę informację pani Zofii Seniuk. Najprawdopodobniej w czasie wojny kurowali się tam lotnicy z pobliskiego lotniska. Państwo Seniuk mieszkali tam do jesieni 1974 roku i ze względu na zmiany organizacyjne w Nadleśnictwie musieli się wyprowadzić. Po ich wyprowadzce mieszkali tu pracownicy leśni. Dzisiaj w tym miejscu nie ma już żadnej zabudowy. Wszystko zostało rozebrane do ziemi, a w miejscach po budynkach rosną drzewa i zielsko. Z trudem lokalizowałem miejsca z mojej pamięci. Tylko lipy sadzone kiedyś wzdłuż dróg dojazdowych do pałacu służyły mi jak punkty orientacyjne po 50 latach, gdy byłem tu ostatni raz.

Foto 9. Stare lipy wzdłuż drogi do pałacu

Na dzień dzisiejszy nie ma już pozostałości po bramie wjazdowej do pałacu. Fotografia wykonana przez Hansa-Joachima Bergmanna w 2008 roku. Ale dalej rośnie widoczny na zdjęciu okazały dąb.

Pozostałości po bramie wjazdowej do pałacu

Najlepiej zachowała się rozsadzana przez drzewa fontanna nad stawem i schody z pałacu do fontanny.

Fontanna i schody

3. BOGISLAV AUGUST WILHELM VON STUDNITZ.

12 września 1888 roku w Buderose urodził się Bogislav August Wilhelm von Studnitz i mieszkał tu do roku 1903. 11 listopada 1938 roku jako attache wojskowy uczestniczył w paradzie „Dnia Niepodległości” w Warszawie witany przez marszałka Rydza Śmigłego.

Powitanie przez marszałka Rydza Śmigłego

W 1940 roku był pierwszym komendantem okupowanego Paryża. Jako generał porucznik dowodził 87 Dywizją Piechoty przez ponad rok w ataku na Rosję Centralną. Dowódca sił lądowych greckiego regionu Saloniki i Morza Egejskiego. Von Studnitz został zabity w „ podejrzanym” samochodzie 13 stycznia 1943 oraz roku w wieku 54 lat niedaleko Larissy w Grecji.

4. JENIECKI OBÓZ JENIECKI GROSS BREESEN

Obóz znajdował się na zachodnim brzegu Nysy Łużyckiej w m. Gross Breesen. Oficjalna nazwa obozu brzmiała: „Kriegsgefangenenlager Guben“ (jeniecki wojenny obóz w Guben), ale potocznie nazywano go obozem rosyjskim. Pierwszy transport z 1800 jeńcami przyjechał do Guben 11 września 1914 roku. Po wystąpieniu w obozie tyfusu, wielu więźniów umarło.W 1914 roku dla potrzeb obozu na południowy wschód od Buderose powstał cmentarz, na którym chowano zmarłych z obozu.

Mapka zabudowań pałacowych, cmentarzy, przeprawy i młyna.

Na cmentarzu zostało pochowanych 564 żołnierzy, w tym 266 rosyjskich, 61 włoskich, 22 francuskich, 21 angielskich, 1 Polak i 161 cywilów belgijskich. Na centralnym miejscu cmentarza był pomnik o wysokości około 3 m z godłem państwowym, a na jego szczycie osadzona była kula z krzyżem. Na każdej stronie pomnika wyryty był napis w języku rosyjskim, niemieckim, francuskim i angielskim:

„W pamięci naszym poległym towarzyszom, którzy w wojnie światowej oddali życie. Niech ich dusze żyją w pokoju”.

Obóz został zlikwidowany w lipcu 1921 roku. Część jeńców po uwolnieniu nie powróciła w rodzinne strony zakładając rodziny w najbliższej okolicy. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku często bywałem na tym cmentarzu. Mogiły i krzyże były jeszcze wtedy widoczne, ale porośnięte wysoką trawą. Rosły tam piękne brzozy, z których do dnia dzisiejszego pozostało tylko kilka. Szkoda, że to miejsce nie jest oznaczone i nie ma tam żadnej informacji. Jako miejsce historyczne na pewno byłoby odwiedzane.

5. OCHRONA GRANICY W BUDORADZU

Od 12 czerwca do 18 września 1945 roku granicę ochraniała 4 kompania piechoty 38 Pułku Piechoty, której komendantem był por. Donat Bilski. Później granicę ochraniała 33 strażnica WOP sformowana w 1945 roku w strukturze 7 Komendy Odcinka. Obsada osobowa liczyła 56 żołnierzy. Pierwszymi dowódcami byli: Chorąży Władysław Stawski i porucznik Leon Nuchmaj. W innym źródle wymienia się nazwisko por. Nochaj. Kierownictwo strażnicy stanowili: Komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno – wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego. Strażnica w Budoradzu ochraniała granicę do kwietnia 1947 roku.

6. OSADNICTWO I OKRES POWOJENNY

Osadnicy wojskowi, którzy osiedlili się w Budoradzu: Aleksander Gorgosz, AleksanderJuchniewicz, Józef Kozura, Józef Piasecki, Antoni Sapiela, Bolesław Tomczyszyn, Wincenty Woronowicz, Mikołaj Żarnowski.

Osadnicy cywilni, którzy osiedlili się w Budoradzu: Waleria Ciechanowicz, Kazimierz Jakiel, Stefania Jankowska, Antonina Januszewicz, Wacław Kasperowicz, Konstancja Kosikowska, Jan Piasecki, Henryk Sapiela, Józefa Kochan, Ignacy Kostrzewa, Jan Kowalski, Władysław Kuźniacki, Józef Pawłowski, Kazimierz Pluciński, Józef Rokita, Józef Wanat, Ignacy Wąsek.

W 1952 roku wieś zamieszkiwało 65 osób na 16 gospodarstwach. Od 1952 roku do 1956 roku była tam spółdzielnia produkcyjna kierowana przez Mikołaja Żarnowskiego, którą rozwiązano w 1974 roku. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku była ordynator oddziału wewnętrznego gubińskiego szpitala, doktor Maria Grabowska zajmowała się borowinami ze złoża torfu Żytowań i Żytowań RC o zasobach 6,15 tys. ton, które zaczyna się za wsią i kończy pod Kosarzynem. Za pracę o zalegających tu borowinach otrzymała tytuł docenta. Planowała otworzyć sanatorium w Budoradzu, w którym miano leczyć borowinami choroby stawów, kręgosłupa, nerwobóle i schorzenia ginekologiczne. Po wyjeździe pani Grabowskiej do Kołobrzegu ten pomysł nie został zrealizowany i chyba nie będzie.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego.

W 1996 roku wybudowano nową asfaltową drogę. Za tą drogą w kierunku Żytowania w odległości 350 m stoi do dziś drogowskaz BUDEROSE – GR. DRENZIG

Drogowskaz Budrose – Gr. Drenzig

Od 2009 roku wieś podłączona jest do wodociągu gminnego.

Sołtysami byli:

do 1973 roku M. Żarnowski

1976 -1982 – Bolesław Tymczyszyn

1982 – 1984 Zenon Młyński

1984 – 1992 Antoni Woronicz

1992 – 2003 Krystyna Piguła

2003 – 2018 Genadiusz Suprunowiczodwiedzić.

2018 – 2023 Rzeżawska Bożena

W roku 2011 zamieszkałych było 14 domów, a pustych 5.

Liczba mieszkańców w 2018 (stan na 31.12. 2018 r.) – 31 w 20 domach.

Z pieniędzy funduszu sołeckiego w centrum wsi powstała wiata, z której w tym roku skorzystali członkowie Gubińskiego Klubu Rowerowego „ LUZ ” PTTK Oddział Miejski w Gubinie i mieszkańcy Gubina uczestniczący w „ Nocnym Rajdzie Rowerowym” budząc zainteresowanie mieszkańców.