K u c z k a

zapomniane judaica w Gubinie

Terminem „Kuczka” określa się zabudowany balkon służący do obchodów święta Sukkot zwanym też Świętem Szałasów ( Namiotów )przez Żydów.

Ortodoksyjni Żydzi ,przez czas święta, siedem dni mieszkają poza domem w budach, pod gołym niebem . W miastach służył do tego celu zabudowany balkon.

Święto Namiotów, zwane też Kuczki rozpoczyna się pięć dni po świecie Jom Kippur, dwa tygodnie po rozpoczęciu roku. Święto należy do świąt radosnych i upamiętnia mieszkanie w szałasach i namiotach podczas wyjścia z Egiptu i wędrówki do Kanaanu.

Podczas święta recytuje się psalmy i wymachuje w cztery strony świata bukietami splecionymi z gałązek palmy, mirtu i wierzby. Do dziś w święto szałasów rozpoczyna się druga sesja izraelskiego Knesetu (parlamentu ). Przypada ono od 15 do 21 tiszri (wrzesień-październik).

Zabudowane balkony -„kuczki” związane z religią żydowską czasami można spotkać we wschodniej Polsce i Jerozolimie. Niespodzianką, która zaskoczyła miejscowych regionalistów jest „kuczka „ w Gubinie przy ul.Dąbrowskiego nr 4 (widoczna od ul.Kunickiego nad rzeką Lubszą). Smaczku sprawie dodaje fakt, że znajduje się ona w bezpośrednim sąsiedztwie placu obecnie im. B. Chrobrego w czasach przed II wojna światową był to pl. im Hindenburga. Odbywały się na nim wszystkie ważniejsze faszystowskie imprezy w przedwojennym Guben. Gubińska „kuczka” położona jest w bliskiej odległości od miejsca gdzie była synagoga gubeńska przy ul Dąbrowskiego 12, spalona 9.11. 1938 r. Można przypuszczać, że gubińska kuczka dotrwała do czasów obecnych tylko dlatego, że zarówno hitlerowcy jak i nowi mieszkańcy powojennego Gubina nie znali religijnej obrzędowości Narodu Wybranego.

Teren przy ul. Dabrowskiego był w Gubinie zapewne mini dzielnicą żydowską. Nie była to wielka społeczność . W 1933 r. liczba Żydów wynosiła 202 osoby,miasto w tym samym czasie liczyło 44 401 mieszkańców .Spis ludności z 17 maja 1939 r. wymienia 98 Żydów .Natomiast pierwszy powojenny spis mieszkańców w Guben z pażdziernika 1946 r. wymienia 2 osoby pochodzenia żydowskiego płci żeńskiej.

Znaczenie tej społeczności dla rozwoju miasta jest większe, niż jej procentowy udział w populacji mieszkańców. Wymieńmy kilka przykładów.

W latach 1912-24 nadburmistrzem Guben był dr Alfred Glũcksman, żydowskiego pochodzenia. Mimo wojny i panującego po jej zakończeniu kryzysu za czasów jego rządów zbudowano nowy most na Nysie Łużyckiej ( X 1922), siedzibę urzędu miasta ( IX 1923 ) – dziś internat, dom dziecka i siedziba Delegatury Starostwa, Szkołę Hindenburga przy ul. Pułaskiego – dziś nieistniejąca i wiele innych obiektów .

Kupiec Wolf Krimmer zbudował ok. 1890 r. „wiodący dom towarowy miasta Guben „ na rogu ul.3 maja – Reja. Dziś w tym miejscu jest pawilon handlowy „Netto”. Przemysłowiec Berthold Lissner założył w listopadzie 1889 r. fabrykę kapeluszy wełnianych. W 1890 roku przemysłowcy żydowscy zbudowali przy Nysie ( po niemieckiej stronie, obecnie częściowo rozebraną ) Fabrykę Włókienniczą Lehmann & Richter. Dyrektorem Dolnołużyckich Zakładów Młyńskich Stern & C o. przy Mittelstrase 21/22 był Żyd,Martin Stern. W 1908 r. po prawej stronie Grunwalder Strase ( obecnie Guben obok dworca kolejowego) Hermann Mayer zbudowal nowe hale fabryczne dla fabryki wyrobów skórzanych . Wykaz członków gminy Wyznania Mojżeszowego z lat trzydziestych ub. wieku wymienia 44 kupców i 9 lekarzy. Dla potrzeb religijnych społeczność żydowska w 1878 r. zbudowała przy ul Kastaniengraben 16 ( obecnie ul. Dąbrowskiego ) nową synagogę. Ulica ta w roku 1848 została obsadzona kasztanami . Uprzednio była to fosa przy murach obronnych. W 1910 r. wybrukowano ją i dopuszczono do ruchu ulicznego .

W synagodze mieszkał na piętrze wożny (szames), odbywała się w niej nauka religii dla ok. 20 uczniów, posługę pełnił kantor i rzezak. Po „Nocy Kryształowej „ budynek stał długi czas nieużywany . W dniu 2 grudnia 1941 r. został przejęty przez gubeńskich metodystów . W czasie obrony miasta w lutym 1945 r. został ponownie zniszczony i po wojnie rozebrany.

W 1998 r na miejscu synagogi ustawiono kamień z Gwiazdą Dawida i umieszczono napisy informacyjne w trzech językach .Obecnie napis w języku niemieckim jest zniszczony . Natomiast bardzo dobrze jest zachowany cmentarz żydowski – „kirkut” na wzgórzu Reichenbacher Berg w zachodniej części miasta przy Cottbuser str. Na cmentarz wchodzi się przez duża bramę od strony ulicy. Od bramy ścieżka prowadzi do domu pogrzebowego . Po prawej stronie ścieżki znajdują się starsze groby, z połowy XIX w. Po lewej są groby nowsze, ostatnie z lat trzydziestych XX w. W maju 1921 roku na cmentarzu odsłonięto pomnik ku czci poległych w pierwszej wojnie światowej żydowskich żołnierzy.

Cmentarz jest bardzo dobrze utrzymany przez parafię ewangelicką w Guben, która przejęła go w 1951 r. Opisane obiekty wzbogacają,ubogie na wskutek działań wojennych, w atrakcje turystyczne miasto. Mogą być elementami ciekawego szlaku turystycznego świadczącego o wielu kulturach, które współistniały nad Nysą Łużycką. Kuczka wymaga niewielkiego remontu i można w niej urządzić izbę pamiątek po społeczności żydowskiej.

Zenon Pilarczyk

Fot.1 – Kuczka w Gubinie widok od strony ul. Tadeusza Kunickiego nad Lubszą – stan obecny Fot.2 Napis upamiętniający miejsce byłej synagogi przy ul.Dąbrowskiego 12 Fot.3 – Dom Towarowy Wolfa Krimmera . W roku 1935 został „zaryzowany” tzn. zabroniono do niego wejścia osobom Wyznania Mojżeszowego. Właściciel jako jeden z pierwszych opuścił Niemcy po dojściu faszystów do władzy, dzięki temu uratował życie. Uszkodzony w czasie wojny został rozebrany w 1971 r.