JAROMIROWICE

Opublikowano 2023-01-10 · Zaktualizowano 2023-03-13

HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ

RYS HISTORYCZNY

Jaromirowice – ( łuż. Germarojce, niem. Germersdorf, ang. Germer)

Historia terenu, na którym położona jest wieś Jaromirowice ma swój początek po przejściu lodowców, które ukształtowały ten teren. Ostatni pozostawił po sobie ciąg wzgórz morenowych ciągnących się łukiem od północy na wschód miasta Gubina, dzisiaj zwanymi „Wzniesieniami Gubińskimi. Struktura występujących tu gleb jest bardzo zróżnicowana. Do przeważających należą gleby piaszczyste i żwirowe, a w mniejszej ilości gliny i iły. Istnienie miejscowości Jermersdorf (Jaromirowice) znane jest od drugiej połowy XV wieku. W tym samym czasie pojawia się po raz pierwszy określenie Łużyc Dolnych. Właścicielem wsi był wtedy ród von Pilgram, a w XVII wieku von Löben . Później właścicielami było jeszcze kilka rodów szlacheckich. Ludność zamieszkująca na tym terenie zajmowała się głównie uprawą roli, wypasem bydła i uprawą winorośli.

Była to wieś owalnicowa, która powstała na bazie przebudowy wcześniejszej wsi przedlokacyjnej. Charakteryzowała się tym, że wykorzystywano naturalne niewielkie dolinki, w których pozostawały małe jeziorka polodowcowe. Gdy było brak takowego oczka tworzono sztuczne stawy przez zatrzymanie potoku. Wioska charakteryzowała się tym, że w każdej był centralnie położony plac wokół, którego lokowano obiekty użyteczności publicznej. Z placu wychodziły rozwidlające drogi. Budowlane ukształtowanie miejscowości odpowiada specyfice wsi brandenburskich, gdzie domy mieszkalne stoją przy ulicy, a z tyłu leżące zabudowania gospodarcze opasują podwórza. Zabudowa była zwarta, mieszana – kalenicowo szczytowa. W XVII wieku należała do Brandenburgii i była znana z tego, że chronili się tutaj przed służbą wojskową młodzieńcy z Saksonii. W 1816 roku przyłączona została do Peitz.W roku 1910 dawny majątek rycerski został podzielony pomiędzy 30 chłopów i jednego oberżystę. W tym samym roku wybudowano drogę z Gubena przez Germersdorf do Niemaschkleba), (Chlebowa). Dzięki temu drewno z gubeńskiego lasu miejskiego można było transportować do Odry. Udokumentowana populacja ludności w Germersdorf w poszczególnych latach wynosiła:

1895 r. – 685

1910 r. – 797

1925 r. – 751

1933 r. – 924

W roku 1925 było tu 208 gospodarstw domowych.

PRZEMYSŁ

W latach poprzedzających rewolucję przemysłową w tej niewielkiej wsi o kulistym kształcie znajdował się młyn wodny o nazwie Gertkenmühle. W XIX wieku dzisiejsze Niemcy wkroczyły na drogę szybkiego wzrostu gospodarczego i modernizacji gospodarki, której podstawą był przemysł ciężki. Nie można oczywiście zapomnieć o potężnym wpływie państwa w procesie industrializacji Cesarstwa Niemieckiego (powstałego w 1871 roku za sprawą Otto von Bismarcka) w czasach drugiej rewolucji przemysłowej. Rząd wspierał nie tylko przemysł ciężki, ale również manufaktury czy handel, gdyż chciał zapewnić dobrobyt we wszystkich landach Rzeszy. Rewolucja przemysłowa nie ominęła wsi Germersdorf graniczącej od północy z Gubenem, dużym ośrodkiem przemysłowym.

Do rozwoju gospodarczego Guben i Germersdorf w znacznym stopniu przyczyniło się wydobycie węgla brunatnego i powstanie stacji kolejowej oraz oddanie linii kolejowej do eksploatacji 11 sierpnia 1846 roku.Wydobycie węgla było poprzedzone eksploatacją ziemi ałunowej (niem. Alaunerz), obecnie zupełnie niewykorzystywanej. Pierwsze doniesienia o gubeńskim węglu brunatnym związane są właśnie z jej wydobyciem. W roku 1800 von Manteuﬀel, właściciel kopalni ziemi ałunowej niedaleko Grochowa doniósł o płytkim występowaniu węgla brunatnego. Pierwsze wydobycie węgla miało miejsce w 1805 lat w obrębie folwarku Einbecke w majątku Germersdorf, lecz trwało krótko. Była to eksploatacja odkrywkowa, bez udzielonej koncesji (Cramer, 1878; Diehl, 1930). W roku 1815 w okolicy wybuchł podziemny pożar złóż węgla, szybko ugaszony przez zasypanie piaskiem. Pożar ten stał się jednak przyczynkiem do późniejszego założenia towarzystwa, które dążyło do uruchomienia wydobycia węgla w okolicach Guben. Powstałe kopalnie „ Am nassen Fleck”, „ Gottes Hilfe ” i ” Guben und Feller”, przyczyniły się do rozwoju przemysłu włókienniczego w Guben, ale także do powstania cegielni w Germersdorf, w których piece opalane były węglem brunatnym. Na mapie z 1933 roku w okolicy wsi Germersdorf zaznaczono 8 cegielni i jedną fabrykę oraz kopalnie „Gottes Hilfe ” i „ Am nassen Fleck ”.

Mapa z cegielniami i zakładami produkcyjnymi

Już w końcu XVIII wieku we wsi Germersdorf istniała fabryka „ Ziegelei & Cementwaaren – Fabrik ” von Oskar Standow. Produkcję dachówek cementowych we wsi Germersdorf rozpoczęto w roku 1883 wykorzystując wynalezioną w 1863 roku wytłaczarkę ślimakową. Była to nowoczesna fabryka dachówek z epoki maszyny parowej. W 1907 roku to miejsce zostało uznane jako jeden z ośrodków produkujących dachówki cementowe. W roku 1893 tak reklamowała się firma w szwajcarskiej gazecie budowlanej Bd. XXI, Nr 13. „ Wysoce rentowna linia boczna, „Standows” impregnowane, faliste i ulepszone. Podwójny rabat – Dachówki cementowe. Niemcy Ochrona próbki nr 11810. Zarejestrowano patenty na Austrię – Węgry, Szwajcarię, Włochy, Belgię i Francję. Licencje są wydawane tanio. Broszury i próbki za darmo Oskar Standow, Fabryka produktów cementowych, Germersdorf. Post Guben i Niemcy”.

Rok później reklamowano się tak:

Podwójne kamienie cementowe z powłoką odporną na burze D.R.G.M. nr 11810 i 27982

Patent w Szwajcarii nr 6429.

Po pierwsze, tylko opatentowany falisty kamień.

Bezkonkurencyjna, odporna na warunki atmosferyczne i mrozoodporna, zdecydowanie najtańsza na zadaszenie.

Całkowicie odporna na warunki atmosferyczne, polecana jako najtańsza do napraw dachów.

Niski kapitał inwestycyjny.

Utworzono ponad 70 fabryk na licencji. Próbki, broszury bezpłatne

Drugim producentem dachówek we wsi Germersdorf był Wilhelm Wutke.

Jak dobre jakościowo, pomimo upływu ponad 100 lat były produkowane tu dachówki cementowe można się przekonać w każdej wsi w okolicach Gubina. Kryją one do dzisiaj dachy zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. Występujące pokłady gliny w okolicy Germersdorf przyczyniły się do powstania cegielni. Produkowane tu cegły sprzedawano na terenie całego powiatu gubeńskiego.

Oskar Standow oprócz zakładu produkcji dachówek cementowych posiadał również cegielnię.

Drugą znaną cegielnią była cegielnia Bährolda, która posiadała największy piec pierścieniowy dokonujący prawie ciągłego wypału, który w roku 1858 wynalazł Fryderyk Hoffmann. Udoskonalana przez lata konstrukcja doprowadziła do powstania pieca kręgowego w końcu XIX wieku. Jego charakterystyczną cechą jest „wędrujący” cykl produkcji związany z przemieszczaniem się ognia w piecu. Jeszcze nie tak dawno można było zobaczyć szyny przecinające drogę wjazdową do wsi od ulicy Kresowej. Wagoniki poruszające się po torach przewoziły wypalone cegły do suszarni. W roku 1945 piec z cegielni Bährolda służył jako magazyn amunicji.

Wózki transportujące glinę

„ Po drugiej wojnie światowej we wsi Jaromirowice uruchomiona została jedna cegielnia przez osobę prywatną, w której produkcję zakończono wiosną 1946 roku. W tym samym roku Zjednoczenie Materiałów Budowlanych w Poznaniu uruchomiło na pewien czas drugą cegielnię, która zatrudniała 30 pracowników i produkowała 30 tys. sztuk cegły. W styczniu 1953 r. na podstawie pisma PLL – 1/77/55 Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego w Zielonej Górze bezmyślnie zdemontowano i rozebrano cegielnie. W taki to sposób zakończył się żywot i prosperita jaromirowickich cegielni” – A. Leda. Dzisiaj spacerując w okolicy wsi Jaromirowice bez problemu natrafimy na wyrobiska skąd wydobywano glinę dla cegielni.

ROLNICTWO I TURYSTYKA

W 1280 r. miasto Guben otrzymało pozwolenie od Heinricha Illustriousa z Drezna na przekształcenie pastwisk dla bydła w winnice i ogrody chmielowe. Położona w odległości 2 km wieś Germesdorf też skorzystała z tego pozwolenia, co stało się jednym z najważniejszych źródeł dochodów obywateli. Uprawiano tu winorośl przez 600 lat do roku 1880. Upadek uprawy winorośli zmienił sposób utrzymania ludności, która przestawiła się na sadownictwo i warzywnictwo, a później też na produkcję przemysłową. Na wzgórzach uprawiano 89 odmian jabłoni, 93 odmiany gruszy, 15 odmian moreli, 53 odmiany czereśni, 18 odmian wiśni, 33 odmiany brzoskwiń i 25 gatunków śliwek. W okolicznych sadach Germersdorf i Guben rosły znane i cenione odmiany jabłoni wykorzystywane wtedy i dzisiaj do produkcji soku jabłkowego i cydru.

„ Gubener Warraschke”

„ Kaschacker.”

To tu w XIX wieku wyhodowano znaną na całym świecie odmianę czereśni „ Grosse Germersdorfer”.

„Wielki Germersdorfer” znaleziony został jako przypadkowa sadzonka i rozprowadzany przez członków lokalnego stowarzyszenia ogrodniczego. Nadal znajduje się w każdym oferowanym katalogu ogrodniczym. Jest to zdolna do adaptacji, późno dojrzewająca i smaczna czereśnia chrząstkowa. W dzieciństwie zajadałem się tymi czereśniami z drzewa, które rosło w naszym ogrodzie.

Odmiana ta jest też do kupienia i dzisiaj w Polsce pod nazwą „ Czereśnia gubińska”.

Inną znaną odmianą jest późna chrząstkowa czereśnia „ Schneidera” wyhodowana z nasion, której nazwa wzięła się od nazwiska właściciela ziemi. W 1865 roku rozpowszechniono ją na całe Niemcy. W okolicy Germersdorf uprawiano też znane czereśnie odmiany „ Gubens Ehre”, najwcześniejsze czereśnie„Küppers Frühe” (Küppers wczesna)później znana jako”Früheste der Mark” wyhodowana przez sadownika Kuppera w roku 1887. W sadach rosły znane śliwy „Königin Viktoria” i grusze „Holde Miene”.

Powstanie połączenia kolejowego z Berlina do Guben to okres prosperity handlowej i turystycznej. W roku 1913 wywieziono koleją z okolic Guben i Germersdorf 1.540.526 kg warzyw. W okresie kwitnienia drzew owocowych miejscowość była licznie odwiedzana przez mieszkańców Berlina. Fascynowali się kwitnącymi drzewami owocowymi i trasami spacerowymi. Po wysiłku odwiedzali restauracje, które tętniły życiem.

Jak na wieś, to było ich sporo:

Restauracja – Curt Poeschel 1915 r.

**Restauracja – Emil Schröters z salą taneczną**

Tłumaczenie: „Jaromirowice

Restauracja E. Ritzhaupt.

30 minut od dworca kolejowego w Guben geeigent

Najpiękniejsza wycieczka przez góry Gubener

Duży zacieniony ogród, sala balowa ze sceną teatralną, letnie festiwale, klubowa zabawa i na wycieczki szkolne doskonale nadaje się.

W każdy wtorek i piątek lekka muzyka

E. Ritzhaupt, właściciel ”

Podczas kwitnienia drzew w niedzielny poranek od godziny 6 wczesny koncert orkiestry z Guben. Gorące i zimne jedzenie każdego dnia. Najlepiej przechowywane piwo i doskonałe wino.

Do restauracji E. Ritzhaupt we wsi Germersdorf można było dotrzeć w ciągu 30 minut idąc pieszo z dworca kolejowego w Guben przez wzniesienia Gubener.

Najkrótsza droga prowadziła przez most Achenbach, schody „Do Nieba”, obok wieży Bismarck-Turn i dalej prosto do Germersdorf. Restauracja posiadała duży zacieniony ogród, salę balową ze sceną teatralną na letnie festiwale i zabawy klubowe. Była dobrze przystosowana do przyjmowania wycieczek szkolnych. Podczas kwitnienia drzew w niedzielny poranek od godz. 6.00 odbywał się koncert orkiestry z Guben. Podawano ciepłe i zimne dania w każdy dzień oraz znakomite piwa i różne gatunki wina.

Gasthof und Gartenresturant – Paul Räbigers

Restaurant u. Gartenlokal – Max Räbiger 1901 r.

Gasthof und Gartenresturant – Schulzes

CMENTARZ

W roku 1846 wieś mogła poszczycić się własnym miejscem pochówku. Był to cmentarz ewangelicki, który znajdował się na południe od wsi na wysokim cyplu. Powstał na rzucie trójkąta o powierzchni 0,96 ha. Podlegał pod probostwo w Guben.

Mapka z zaznaczonym cmentarzem

Dzisiaj zarośnięty, bez nagrobków ale można natrafić na pozostałości grobowców i potłuczonych płyt nagrobnych.

SPORT

W latach trzydziestych ubiegłego wieku w okolicy Germersdorf istniały trzy place sportowe gdzie uprawiano różne dyscypliny sportowe.

Do dnia dzisiejszego pozostał jeden plac sportowy – boisko piłkarskie.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Z dawnej świetności tej miejscowości poza zabudową, nie pozostało nic szczególnego. Tylko lipy rosnące przy ulicach w dalszym ciągu jawią się być elementem wystroju tej miejscowości. „ Mieszkańcy wzdychają, bo kiedyś Jaromirowice były dużą i piękną miejscowością. Mieliśmy ogromną świetlicę, gdzie co tydzień organizowane były zabawy. W centrum wsi stał piękny pomnik, była restauracja, piekarnia, winiarnie, cegielnie, później przedszkole – wymienia G. Drabiński. Teraz została może ćwierć tamtej wsi. Wszystko, co dobre, zostało rozebrane lub zniszczone w czasach komuny. Zostały nam tylko poniemieckie drogi, z czego część już w ogóle nie jest ulicami, bo całkowicie je zaniedbano i zarosły – dodaje mieszkaniec.

Sołtys podkreśla, że nie mogą się doprosić nawet zbudowania chodnika.”W 1952 roku wieś zamieszkiwało 335 osób na 74 gospodarstwach, a w roku 2016 – 404 osób. W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego. Sołtys w latach 2014 – 2018 – Piotr Eret. Wielce zasłużonym dla lokalnej społeczności jest Ludowy Klub Sportowy „ALFA” Jaromirowice, który powstał w 1999 roku. Obecnie gra w klasie „A” Polskiego Związku Piłki Nożnej – prezesem klubu jest Ryszard Kościesza. Zespół ma barwy żółto-zielone.

Tadeusz LECH

Bibliografia:

1. Ziemia Gubińska 1939 – 1949 … – Zygmunt Traczyk

2. Ogród transgraniczny na Wzgórzach Gubińskich – Anna Kowalska

3. Historyczne górnictwo węgla brunatnego w okolicach Gubina – Agnieszka

Gontaszewska-Piekarz

4. Wiadomości Gubińskie Nr 06/2014 – Hans- Joachim Bergmann

Strony internetowe:

1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Jaromirowice

2. http://www.ostbrandenburg.com/germersdorf.htm

3. https://lubuskie.fotopolska.eu/423817,foto.html

4. https://lubuskie.fotopolska.eu/m50167,Jaromirowice.html