Materiały z narady Aktywu Turystyki Pieszej PTTK w Wałbrzychu 29-30 stycznia 2011r.
Pałac dla księcia Karola
Prasę obiegła wiadomość, że fundacja Save Europes Heritage, której właścicielem jest książę Walii –Karol zdecydowała się odbudować Pałac Sarny w Ścinawce Górnej k. Nowej Rudy. Jednym z warunków jakie stawiała fundacja: była lokalizacja pałacu we wsi. Książe chce uczestniczyć w życiu społeczności wiejskiej, słynie z zamiłowania do wsi i zajęć jej mieszkańców. W ten oto sposób historia zatacza pełne koło i po blisko 70-ciu latach na Kresy Zachodnie – wracają książęce rody. Straty jakie poniosły zabytki i sztuka śląska w czasach po II wojnie nie dają się porównać z żadnym innym kataklizmem jaki nawiedził te ziemie: najazdem mongolskim, wojnami husyckimi, wojną trzydziestoletnią, czy wojnami śląskimi. Ludzie zza Buga przyjechali tu w bydlęcych wagonach, bez elit, mieli poważne trudności w adaptacji do nowych, wyższych cywilizacyjnie warunków. Widzimy to w meldunkach starostów przesyłanych z tego regionu do centrali w latach 1945-1949. Ochronie dóbr kultury, jako obcych klasowo, nie sprzyjała też oficjalna polityka ówczesnego państwa.
Tradycje dobrych rządów
Przypomnijmy tu inną arystokratkę angielską, która miała wielkie zasługi dla Dolnego Śląska, księżną Daisy. Mary Theresa Olivia Cornwallis-West szczęśliwe dzieciństwo spędziła w zamku Ruthin w północnej Walii. Była blisko związana z dworem króla Edwarda VII i Jerzego V. Historia jej życia jest tyle pasjonująca co tragiczna. Była uważana za jedną z najpiękniejszych kobiet tamtych czasów. W dniu 8 grudnia 1891 r. z błogosławieństwem królowej Wiktorii poślubiła w londyńskim Opactwie Westminsterskim księcia pszczyńskiego Hansa Heinricha XV Hochberga. Książę był dziedzicem ogromnej fortuny, jego dobra pszczyńskie liczyły ok.40 tys. ha, 6 kopalń węgla kamiennego, browar książęcy w Tychach, w okolicy Wałbrzycha zamek Książ, ok. 10 tys. ha, 3 kopalnie i wiele innych nieruchomości. Młoda para po ślubie zamieszkała w zamku Książ. Daisy nie mogła znieść sztywnej etykiety pruskiej, wystawnego życia na zamku i prymitywnych warunków higienicznych. Była osobą kochającą ciepło rodzinne i przyjaźnie nastawioną do otoczenia.
Na zamku przy każdym pokoju gościnnym kazała zbudować łazienkę, sprowadziła ogrodników z rodzinnego kraju i urządziła park w stylu angielskim (którego pozostałości możemy jeszcze zobaczyć). Ma on powierzchnię 125 ha, ciekawą konfigurację terenu, 2450 drzew i krzewów w tym gatunki egzotyczne tj. skupiska azalii pontyjskiej i rododendronów. Księżna potrafiła się dzielić bogactwem- często urządzała bale charytatywne na których sama chętnie śpiewała (co przyprawiało o zgorszenie „sztywnych” niemieckich arystokratów). Ufundowała sierociniec dla dzieci, przychodnię dla pracujących matek i szkołę dla ubogich dziewcząt. Gdy wybucha I wojna światowa, nastawiona pacyfistycznie księżna, zostaje sanitariuszką i wizytatorką wojskowych szpitali. Pałac w Pszczynie jest główną kwaterą armii kajzerowskich Niemiec. W 1916 r. Prusy podejmują próbę rekonstrukcji Królestwa Polskiego. Na króla ma być desygnowany jej mąż a Dajsy ma zostać królową. Propozycja ta jednak spotyka się z dezaprobatą Wiednia. Księżna wdaje się w romans z cesarzem Wilhelmem II, który słynął z licznych podbojów co piękniejszych kobiet w swoim cesarstwie.
Czasy kryzysu gospodarczego
Wojna światowa dobiega końca. Upada cesarstwo, powstaje Republika Waimarska. Jan Henryk XV jest zwolennikiem autonomii Górnego Śląska. W 1922 r. przyjmuje obywatelstwo polskie powołując się na piastowskie korzenie. Poprzez ród Promnitzów był w jednej linii potomkiem śląskich Piastów. Światowy kryzys gospodarczy spowodował ogromne zadłużenie wszystkich wielkich majątków. Dotyczy to wielu innych posiadłości jak np. Wilanowa Branickich. Przyczyniły się do tego duże nakłady inwestycyjne na zamki w Książu i Pszczynie. Na zamku w Książu zatrudnionych było 350 osób służby na 7 mieszkańców. W 1937 książe podpisuje układ z wojewodą śląskim Michałem Grażyńskim i za zaległe podatki oddaje państwu polskiemu 56 % swoich dóbr. Daisy nie ma już żadnego wpływu na bieg wydarzeń. W 1923 r. sąd w Berlinie na wniosek księcia ogłasza rozwód. Po dwóch latach Jan Henryk XV żeni się ponownie z młodszą o prawie 40 lat księżniczką hiszpańską Kllotyldą de Silva y Gonzales de Candamo. Małżeństwo to kończy się wielkim skandalem w 1936 r. gdy okazuje się, że ojcem czwórki dzieci Klotyldy jest jego własny syn Bolko. O wydarzeniach tych powstał film fabularny pt.„Magnat”. Rolę księcia gra w nim Jan Nowicki. W paryskim hotelu „Ritz” 31 stycznia 1938 r. na udar serca, umiera Jan Henryk XV i zostaje pochowany w parku zamkowym w Pszczynie.
Tragiczny finał
Wybucha II wojna Światowa. Dwaj jeszcze żyjący synowie Daisy i księcia okazują się lojalnymi obywatelami. Starszy jako Henry Pless wstępuje do armii brytyjskiej. Młodszy dociera do armii gen. Sikorskiego we Francji i służy jako starszy sierżant a póżniej podporucznik Aleksander Pszczyński. Nikt z otoczenia nie domyślał się, że jest to syn wielkiego magnata Hochberga von Pless. Daisy mieszka samotnie na Zamku Książ i na rozkaz gaulaitera Dolnego Śląska Karla Hankego zostaje wraz ze swoją służąca Dolly wyprowadzona do willi przy ul. Zamkowej 43 w Wałbrzychu. Zamek zostaje skonfiskowany w 1941 r. i do pracy przy drążeniu tuneli pod Zamkiem przystępują więżniowie z Gross-Rossen. Z ostatnio odkrytych materiałów parafii ewangelickiej w Wałbrzychu wynika, że Daisy umiera 29 czerwca 1943 r. o godz. 19.30. Była służba zamkowa pochowała ją w grobowcu rodzinnym na terenie parku. W maju 1945 r. żołnierze Armii Czerwonej profanują grobowce rozwlekając szczątki. Zostają one pochowane ponownie w nowym grobie na terenie parku. Kolejna grupa czerwonoarmiejców profanuje grób. Wszyscy szukają 6-cio metrowego naszyjnika z pereł, który miał być przy księżnej. Mieszkańcy Wałbrzycha dokonują kolejnego pochówku na cmentarzu ewangelickim. W latach 70-tych teren cmentarza zostaje zrównany z ziemią i przeznaczony pod budowę osiedla domków jednorodzinnych i obwodnicy.
Co nam zostało z tych lat?
Historia życia księżnej Daisy jest równie fascynująca, a może jeszcze bardziej jak życie księżnej Diany. Książ jest na kartach wielu opracowań. Przypomnijmy, że bywał tu wielokrotnie Winston Churchill (kilka razy po wojnie). Brat Daisy był jego ojczymem. Na szczęście nie było aprobaty w Poczdamie by granicę polsko-niemiecką ustanowić na Nysie Kłodzkiej bo Berlin potrzebuje węgla a ”polska gęś nie strawi” tego zagłębia. Obecnie władze miejscowe chcą wykorzystać historię Księżnej do promocji regonu. Organizuje się sesje popularno-naukowe. Powołano fundację Księżnej Daisy. Honorowym prezesem fundacji jest Bolko II – wnuk księżnej (syn Klotyldy i Bolka I). Zamek jest spółką komunalną miasta Wałbrzych. Książę ma tu własny pokój i pomaga w rozwoju fundacji. Ogłoszono plany budowy pomnika Księżnej. Temat jest „bardzo nośny” dla społeczności Zachodu. By to zrozumieć wystarczy fakt, że dla Brytyjczyków nie ma żadnego znaczenia wzrost VAT o 4% od stycznia tego roku, czy inflacja 50% w ciągu kilku lat. Najważniejszy jest ślub następcy tronu.
Zenon Pilarczyk- Członek Wielkopolskiego Klubu Publicystów Krajoznawczych.
Zdjęcia: